Kuomboka Ceremonie ‘uit het water komen’

In het lange paasweekeinde vond in Mongu in het Westen van Zambia de Kuomboka ceremonie plaats. Daar moest ik natuurlijk bij zijn omdat het de grootste traditionele ceremonie van Zambia is. Kuomboka betekent ‘uit het water komen’.
Het is een ceremonie van de Malozi, die in dorpjes wonen in de ‘Barotse vlakten’. Elk jaar in maart, april overstromen de vlakten door een aanzwellende Zambezi rivier. Dan is het tijd voor de Malozi om naar hogere en drogere delen van het land te trekken, van het natte Lealui dorp naar hun droog weer dorp Limulunga.
De weg naar Mongu toe is goed en niet bijster ingewikkeld: vanuit Lusaka is het zeg maar 8 uur lang rechtdoor rijden (600 km), en na 1 x linksaf slaan in Mongu kwamen we bij het huis van Ralph, een Duitser die voor DED werkt, net als Marga. Met Marga wisselde ik het rijden af en verder reden Marco en Martin mee, die ook voor DED werken. De weg voert zo’n 100km lang door Kafue National Park, waar we wat antilopes en wrattenzwijnen zagen. Helaas geen olifanten, maar dat is misschien maar goed ook, want die staan erom bekend dat ze nogal wild zijn. Maar het is dus wel een prachtig gebied, het lijkt wat meer savanne vergeleken met waar ik tot nu toe gereden heb. Op het moment is het gras enorm lang langs de kant van de weg en als de zon erop schijnt en de wind erdoor ruist geeft dat een heel mooi effect. Nadeel van het gras is wel dat je dus niet kunt zien of er ineens een antilope of ander wild vanuit het gras de weg oversteekt. Dus is het wel wat rustiger rijden in het park. Maar niet zo rustig als een paar bekenden die we onderweg tegenkwamen. Zij konden niet harder dan 40 rijden vanwege lekkende olie uit de versnellingsbak. We konden niet veel meer voor ze doen dan de rangers waarschuwen een heel eind verderop aan het eind van het park. Er stopte daar nog een auto vol ‘bekenden’, wel vreemd zo’n feest van herkenning middenin een national park.
Mongu zelf blijkt net een stranddorp te zijn, overal ligt grijzig los zand, heel anders dan het rode zand in de rest van Zambia. Maar het geeft dus wel een strandgevoel. Het eerste wat we deden was dan ook met blote voeten in het zand en een koud biertje bijkomen van de lange rit. Het bleek al gauw dat we een hele gezellige groep hadden in het huis. Marco en Martin waren afgezet bij een andere DED’er, die maar liefst 18 man in huis had, maar bij Ralph waren we gelukkig ‘maar’ met z’n 8en. We konden het al gauw goed met elkaar vinden.
Zaterdagochtend gingen we vroeg op pad (5.15 het bed uit, wat achteraf niet helemaal zo vroeg had gehoeven) om naar de haven te gaan, waar de zon net was opgekomen en de maan nog net te zien was aan de hemel. Daar konden we met z’n 20en (alle DED mensen en gasten) in een grote kano met motor, die ons naar de ceremonie in Lealui zou brengen, zo’n anderhalf uur varen. De overstroomde Barotse vlakten zijn schitterend, overal kleine nederzettingen op ‘dijkjes’ en helder water met grasvlakten waarvan het bovenste stuk gras nog net boven het water uitsteekt. Verder zie je zo af en toe een mooie boom, zoals baobabs boven het water uitstijgen en zijn er erg veel waterlelies. Helaas geen Dodo te vinden volgens een Mauritaanse jongen, die me wist te vertellen dat het de nederlanders waren die alle dodo’s in Mauritius afgeslacht hebben in onze minder aardige jaren. Dat hebben wij nou nooit geleerd in de geschiedenisboeken. Wie wist dat wel? Is er soms ook in Nederland sprake van sensuur (-;
Kortom erg veel gelachen in de boot. En de grappige rode hoedjes die iedereen op had droegen leuk bij aan de sfeer.
Minder leuk was dat we beseften dat deze overstromingen voor heel veel mensen natuurlijk een drama is. En wat we eigenlijk pas hier hoorden (daar hoor je verder niets over in Lusaka of in de kranten, maar ik geloof dat het wel veel internationaal in het nieuws is) is dat blijkbaar het water een hoger peil heeft gehaald dan tijdens de grootste gerapporteerde overstromingen van 1958. Dit gebied maakt deel uit van de enorme overstromingen door heel zuidelijk afrika van Namibie tot Mozambique. Dorpen die normaal nooit overstromen (soms wel 50 km van de Zambezi af) hebben het dan ook vooral moeilijk.

Maar zoals we in het programma boekje konden lezen, is het voordeel van het hoge water, dat het voor de koninklijke kano’s een stuk makkelijker peddelen is. We kwamen aan op het eiland en de vrouwen mochten een flink eind omlopen, omdat wij als vrouw niet voor het paleis van de koning langs mochten lopen. Tuhtuh...ach ja, prima, konden we gelijk het eilandje een beetje bekijken. Op een vrij idyllisch strandje vond de ceremonie plaats. Daar werd natuurlijk speech na speech gehouden. Het leek wel een beetje dat ze bezigheidstherapie met ons aan het houden waren, want iedere keer kwam er weer iemand om iets te zeggen, wat verder kant nog wal sloeg. Later bleek dat dit te wijten was aan president Banda, die de ceremonie niet op tijd haalde. Dus konden we uren wachten en net als in de kerk staan, knielen, staan, knielen. De mannetjes van de orde politie wisten eigenlijk niet zo goed wat ze ons moesten laten doen.
Maar ondertussen vermaakten we ons prima met het bewonderen van de prachtige uniforms, traditionele kledij en luipaardvelletjes die de mensen droegen en met de UNESCO cameraploeg die de hele tijd de mensen op de juiste plaats probeerden te houden. Na heel veel gedoe zat ik uiteindelijk mooi vooraan (op mijn knieen, want zo hoort dat als je een koning ziet) toen de koning langskwam om naar de boot te lopen die hem zou vervoeren.
Het langslopen van de koning duurde maar liefst 1 minuut, waarna iedereen als een razende in stoet over het zandzakkenpad heen naar de boten liep. Wij waadden ons intussen maar door het water, want dat ging wat sneller. En toch stond er toen ineens een behoorlijke menigte om de boten uit te zwaaien.
De boot van de koning, de zogenaamde ‘Nalikwanda’ is er een met een olifant erop met aan boord de koninklijke oorlogstrommels. Een heel ensemble van trommelaars en xylofoonspelers reisden met hem mee net als een 100tal peddelaars. Al met al ging een stoet van 14 boten het water op, een voor de koningin, een aantal boten met bewakers, en anderen met personeel van de koning. Wel een prachtig gezicht zo’n boot met een hele stoet peddelaars die heel waardig wegvaart. Het schijnt dat de bevolking alleen mag verkassen als de koning hen voorgegaan is. Dat is wel allemaal een beetje nep want wat bekenden vertelden ons dat ze 2 dagen ervoor de koning naar het eiland toe hadden zien varen. Hij houdt blijkbaar wel van een feestje en is eigenlijk meestal gewoon in het ‘droogweer paleis’ te vinden.
Na de ceremonie gingen wij op ons dooie akkertje terug naar de boot die ons zou halen. We hadden natuurlijk moeten bedenken dat er meer mensen met boten terug wilden en zagen dan ook tot onze verbazing dat onze boot volgeladen was met andere mensen. Dus zaten we vast op het eiland. Achteraf bleek dit eigenlijk helemaal niet zo erg te zijn want we hebben met de gestrande groep enorm veel plezier gehad in het schattige dorpje, waar we zo’n beetje de hele biervoorraad hebben opgedronken. De kinderen waren door het dolle, die vonden het fantastisch om te spelen met zo’n hele groep blanken. Toen de kapitein van de boot uiteindelijk terugkwam om ons op te halen hebben we hem nog mooi een tijdje laten wachten (-: , wat misschien niet zo verstandig was want zijn stuurkunsten op de terugweg waren niet erg best.
Uiteindelijk waren we net op tijd om snel door te gaan naar de aankomst ceremonie, zo’n 16 km buiten Mongu. Daar bleek het een gekkenhuis te zijn, duizenden mensen dromden op een kleine ruimte samen om maar een glimp van de koning of de president op te vangen. We hadden de aankomst met de boten gemist, en toen de koning langs kwam lopen zag je toch niets, want de menigte ervoor was veel te groot. Er liepen ook behoorlijk veel dronken mensen rond die irritant waren. Ze drinken hier veel ‘shaky-shaky’uit kartonnen melkpakken, en dat goedje slaat er echt flink in. Zambianen zijn sowiezo berucht om hun alcoholisme in vergelijking met ander landen in afrika. Hier merkte ik dat dan ook goed.
Het was wel bijzonder om eens te zien hoe zo’n ceremonie in zijn werk gaat.
De terugreis was een enorm drama, overal auto’s en bussen die geen kant uitkonden en soms idioten die met hun dronken kop overal dwars doorreden. Onze groep splitste zich al gauw op en het werd ons duidelijk dat het vinden van een plekje ergens in een auto of busje nog wel eens heel lastig kon worden. Na een uur of zo rondgedwaald te hebben vonden Marga en ik uiteindelijk een taxi, die ons en nog een paar mensen meenam. Ook de rest had blijkbaar toen wat gevonden. Maar we moesten wel eerst nog zo’n 10 km in de file staan voor we uiteindelijk uitgeput thuiskwamen.
Zondag was het pasen, dus moest er natuurlijk een paasontbijt komen met veel eieren en gezelligheid. Was erg leuk. We hebben heel relaxed aan gedaan die dag, naar wat craftswinkeltjes gegaan (in Mongu worden heel veel manden gevlochten) en uiteindelijk nog naar het paleis waar de hele dag nog traditionele muziek en dans was ter ere van de Kuomboka. Dit keer konden we de koning wel zien zitten, terwijl er een groep voor hem muziek aan het spelen was. Het was ook nu nog druk, maar een veel gezelligere ‘festival’ sfeer. Nog even het lokale museum gekeken, wat wel wat leuke dingen had, maar vooral ook veel dingen waarvan je echt niet begrijpt waarom dat nou in een museum wordt geplaatst. ’s Avonds met z’n allen een curry gekookt en gezellig getafeld en gekletst. En toen was het maandag alweer tijd om richting huis te keren...8 lange uren in de auto.