verkiezingen

Blog 5 Verkiezingen


Verkiezingen

Woensdag voor de verkiezingen werden we al om 14.30 het kantoor uitgewerkt omdat iedereen moest kunnen reizen om te stemmen. Vanuit het internet cafe waar ik maar verder ben gaan werken kon ik mooi meekrijgen hoe bussen en trucks vol mensen liederen aan het zingen waren om hun partij steun te betuigen. Dat verliep allemaal redelijk geordend en eigenlijk lang zo ‘aggressief’ niet als ik bv in Uganda wel eens gezien heb. Maar we hoorden wel dat er wat kleine relletjes geweest waren in het centrum en de mensen beginnen eigenlijk meer te hopen dat er een duidelijke uitslag zal zijn, dan dat ze zich perse zo enorm druk maken over welke kandidaat wint. Zambianen zijn al sinds jaar en dag gewend aan redelijk vredelievende verkiezingen.

Om half 5 ’s ochtends donderdag gaat de wekker en ik vraag me af waarom ik ook al weer zo graag mee wilde met de EU waarnemers om de verkiezingen van dichtbij te zien. Peter, de Duitse eigenaar van de Gossner Mission, is nogal een vooraanstaande man en was gevraagd om waarnemer te zijn bij de verkiezingen. Hij nodigde ons uit om mee te gaan en daar zeiden we natuurlijk geen nee tegen.
Peter rijdt helaas in een auto waar ik niet zulke beste herinneringen aan heb, maar gelukkig kon ik net buiten Lusaka, bij het eerste verkiezingsstation, overstappen in een superluxe wagen met airco van Craig en zijn chauffeur, die namens de Canadian High Commission deelnamen aan de EU waarneming (ja ik weet het, Canada ligt niet in de EU, maar toch werken dat soort dingen blijkbaar zo). Met de twee auto’s gingen we op pad en stonden om half 6 bij het eerste schooltje waar drie verkiezingslokalen waren ingericht. Drie rijen stonden al te wachten en waren keurig op alfabetische volgorde ingedeeld bij dit verkiezingsstation, wat misschien toch niet zo handig was, omdat er al snel wat discussie ontstond over in welke rij je dan moest komen te staan – veel mensen zijn laag of niet geschoold dus dan maak je het wel lastig.

Om 6 uur was het toch wel even een bijzonder moment toen de ‘presiding officer’ officieel de verkiezingen voor geopend verklaarde. Het was trouwens een prachtig gezicht: de drie rijen mannen en vrouwen stonden in een keurige rij rustig te wachten. Het was een gemelleerde groep mensen bij elkaar, allemaal van verschillende komaf: de farmers, onderwijzers, de rijkere klasses, en ook hele arme mensen en de vrouwen met prachtige gekleurde jurken en doeken in hun haar. En dat allemaal met op de achtergrond een schitterende zonsopgang net boven de bananenplanten. Krijg je toch stiekem wel een beetje kippevel van.

Ik heb nog nooit zo’n geordende en strak georganiseerde verkiezing gezien (niet dat ik er nou veel gezien heb, maar toch). Er valt tijdens het stemmen echt met geen mogelijkheid vals te spelen. Twee waarnemers van elk verschillende partij zitten in elk verkiezingslokaal. Daarnaast zitten twee onafhankelijke monitoren (vaak jongeren) uit een ander dorp mee te kijken. Alle vier schrijven zij exact de nummertjes over die geroepen wordt en zoeken uit de lijst met registraties de juiste naam erbij en hebben daar zelfs een pasfoto in kleur bij! Verder kijken zij toe op hoe de stemmer het hele proces doorloopt.

De stemmer moet een hele rij langs: eerst wordt de kiespas en het identiteitsbewijs gecheckt, vervolgens lopen zij langs iemand die hun nagel zwart kleurt, daarna krijgen zij een stembiljet (keurig met foto’s in kleur) waar een stempel op gedrukt wordt, en dan lopen ze langs iemand die toelichting geeft bij het invullen. Dan kruisen zij aan voor wie ze stemmen in ‘hokjes’ die in tegenstelling tot bij ons open gericht zijn naar iedereen toe, zodat er door niemande stiekem nep stempapieren uit een zak getoverd kunnen worden. En tenslotte ziet er nog een laatste persoon op toe dat er daadwerkelijk maar 1 briefje in de box gestopt wordt.

Wij kregen van Peter ook een lijst met vragen om waar te nemen, maar we mochten eigenlijk niet de lokalen in tenzij we werden uitgenodigd. Dat werden we, maar we wilden toch niet iets gaan invullen, want we hebben natuurlijk geen idee waar we het over hebben. De lijst die de waarnemers moesten invullen bestond uit allerlei vragen over of het proces juist doorlopen werd, of alles goed georganiseerd was, en of er kiezers waren die wel geregistreerd waren maar geen kiespas hadden gekregen. Er was dan nog weer een speciaal tafeltje, waar mensen die dat hadden alsnog een kiespas konden krijgen. Wel opvallend was trouwens dat alleen de mensen die in de vorige verkiezingen (2006) geregistreerd waren maar een pas konden krijgen. Dat betekent dus dat iedereen die na 2006 18 jaar is geworden niet konden meestemmen.

Naar schattingen heeft slechts zo’n 50% van de stemgerechtigden uiteindelijk een kiespas. Daarover deed de oppositie partij ‘patriotic front’ van Sata al vanaf het begin erg moeilijk. Hij is overigens ook degene die dit keer geroepen heeft geen verlies te zullen accepteren (de vorige verkiezingen had hij op het nippertje verloren en moest ondanks protesten zijn verlies accepteren). De beste man is nogal zeker van zijn zaak want na de verkiezingen verkondigde hij al direct dat het eigenlijk onzin was dat de stemmen nog geteld moesten worden, hij was toch al de duidelijke overwinnaar. Dus er is wel wat onrust over of het allemaal wel zo vreedzaam gaat verlopen. De andere kandidaat Banda van de MMD, die de opvolger is van de zojuist overleden president Mwanawasa, schijnt ook al niet zo’n warme persoonlijkheid te zijn. Onder de wat meer opgeleide mensen is HH (Hakainda Hishilema) de meest geliefde kandidaat, maar het percentage hoog opgeleiden in dit land is vrij klein dus maakt hij eigenlijk geen schijn van kans.

We waren de hele dag op pad en bezochten zo’n 13 schooltjes en kliniekjes, waarin de stemlokalen waren ingericht, in het Chibombo district aan de Great North Road, tot zo’n maximaal 100 km buiten Lusaka. Er waren een aantal vrij afgelegen plekjes bij, wat natuurlijk voor ons een superkans was om daar eens te komen. De wegen naar die plekjes toe waren soms prachtig, het land begint al aardig groen te worden net aan het begin van de zomer en het regenseizoen, en je kunt vaak erg ver kijken zonder ook maar een huisje te zien. De dorpjes die we zagen, lijken erg op de Ugandese dorpjes. Dichter bij de weg vaak wat meer gebouwtjes van steen en verderop werden het dorpjes met hutjes van leem en stro/gras op de daken. Vaak met een beschutting van gedroogd gras eromheen ter bescherming tegen wind en dieren. Een van die dorpjes was ook het werkgebied van de Gossner Mission, dus Peter kende er veel mensen. Hij liet ons door iemand van de kliniek rondleiden en we hoorden over hoe het leven er in zo’n kliniekje aan toegaat, hoe er groenten verbouwd werden en hoe ze gebruik maakten van zonnepanelen. Eigenlijk werken er maar drie mensen en de meest belangrijke, de ‘clinical officer’, hadden ze op dit moment niet. Het is er zo afgelegen dat er eigenlijk niemand naar toe wil omdat het door openbaar vervoer niet bereikt kan worden. Het was dan ook leuk om te zien hoe blij de mensen soms waren met Peter die werkelijk voor iedereen stopte om ze in te laden in zijn pick up en ze verderop af te zetten. Veel van hen waren natuurlijk ook stemmers en aan de ‘affiches’ op onze auto’s waarop stond dat we ‘international observers of the presidential elections’ waren, konden ze makkelijk zien dat we dezelfde kant op gingen als zij.

In het begin werden Lieve en ik vaak mee geloodst de stemlokalen in, maar na een aantal keer hadden we het wel gezien en eigenlijk mochten we formeel ook niet in de buurt zijn. Rondom was vaak 400 m met linten afgezet en daarbinnen mocht ook niet met elkaar gepraat worden, om te voorkomen dat mensen elkaar nog probeerden te overtuigen om een andere stem te geven. Dus zaten wij vaak op een bankje ergens verderop en keken toe hoe het leventje in zo’n dorpje aan ons voorbij trok. De vrouwen die met emmers water op hun hoofd lopen, de mannen met enorme takkenbossen en de kinderen die aan het spelen zijn met autobanden en lege flesjes. In de kleine dorpjes werden we wel een beetje aangestaard, maar er is hier geen sprake van de gillende kinderstemmetjes overal om je heen die mzungu mzungu (blanke blanke) roepen. Dat is hier een stuk relaxter wat dat betreft dan in Uganda waar allang een horde kids om ons heen zou hebben gestaan. Dus konden we ook soms rustig een boekje lezen en een beetje rondkijken. Het was wel ontzettend warm, 36 graden, pffffff...veel te warm. Dus we dronken erg veel water, met als gevolg dat we pitt latrines in alle soorten en maten hebben bezocht. Met slot, zonder slot, vieze en schone, grote gaten en kleine, en met of zonder luchtafvoerpijp.

Om 6 uur waren we bij een verkiezingsstation waar alle stemmen uit het gebied bij elkaar zouden worden gebracht. De verkiezingen werden voor gesloten verklaard en het tellen kon beginnen. De verwachting was dat het wel eens tot middernacht zou kunnen duren want zodra de stemmen uit de andere plekken binnen kwamen moesten ze nogmaals geteld worden om absoluut zeker te zijn dat er juist geteld was. Helaas was er in het schooltje geen electriciteit dus zou het tellen bij kaarslicht worden. Wij waren al voorbereid om er de hele avond te zitten, alleen wij mochten niet bij het tellen zijn, dus zou dat betekenen dat we de hele avond in de auto zouden moeten wachten. We grepen dan ook graag een kans aan om met een auto mee te rijden van een lokaal iemand die naar Lusaka zou gaan (tenminste dat zei hij). Peter onderhandelde wat over geld en we mochten uiteindelijk mee. Het is maar zo’n 20 km naar Lusaka, maar ik was niet erg blij omdat er natuurlijk geen gordels in de wagen waren. De beste man reed wel heeeeeel rustig en stopte om met jan en alleman een praatje te maken en trots te vertellen over zijn grote verantwoordelijkheid om twee blanke dames te vervoeren. Een eindje verderop werden we overgeheveld in de auto van zijn ‘brother’, die een stuk beter er uit zag (die auto dan he (-; ) , en die ons verder naar de afgesproken plek in Lusaka bracht. Hij moest dus eigenlijk helemaal niet naar Lusaka, maar had het gezegd om geld te kunnen verdienen. We waren heel blij dat we niet de hele avond hoefden te wachten bij het stemmen tellen.

Het is nu zaterdagochtend. Gisteravond hebben we de voorlopige tussenstand kunnen horen via de laptop van Lieve, die een geweldig setje heeft wat PCTV heet, en daarmee analoge signalen uit de ether kan halen. De hele vrijdag leek Sata ruim voor te liggen, maar net als andere jaren wordt het verschil steeds kleiner en lag hij vrijdagavond nog maar zo’n 40.000 stemmen voor. De stemmen uit de afgelegen gebieden moeten nog binnenkomen, wat nog wel het hele weekend kan duren, en juist in die afgelegen gebieden wint Banda vaak. Dus het kan nog spannend worden.