Vertrouwen is duur!

De afgelopen 10 maanden heb ik hier in Zambia heel veel moois gezien en genoten van het wonen in Zambia. Dat het niet altijd zo fijn is hier, is me de afgelopen week duidelijk geworden.

Afgelopen dinsdag was ik mijn boekhouding aan het doen na het conferentiebezoek aan Ghana. Tot mijn grote schrik kwam ik erachter dat er heel veel geld miste, zowel dollars als kwacha’s (een dikke €2000,-). Het bedrag was opgeborgen in een grote stalen kist met slotje erop en er waren geen sporen van inbraak, en bovendien heb ik 24 uur/dag bewaking op mijn compound.

Dus ben ik gaan proberen te achterhalen wat er gebeurd kan zijn. Na mijn gangen te zijn nagegaan lijkt de meest voor de hand liggende conclusie dat het gestolen is door iemand die toegang tot mijn huis heeft in mijn afwezigheid. Dat gaat over twee personen: een huishoudster die 1x per week komt en de concierge die als ik weg ben voor mijn kat zorgt. Het weekend nadat ik uit Ghana kwam, was ik een weekendje weg en heeft hij voor de kat gezorgd en de huishoudster is de woensdag na Ghana geweest. Dus is het meest waarschijnlijk dat het die week door een van beiden gestolen is. Er zijn nog wel andere mogelijkheden, maar die lijken allemaal behoorlijk onwaarschijnlijk. Ik had het sleuteltje van het slot op de kist in een agenda in een lectuurbak tussen de bladzijden gestopt. Het is waarschijnlijker dat een van de twee mensen die bij me in huis werken dat sleuteltje ontdekt hebben, dan een willekeurige dief.

Astrid maande mij om snel actie te ondernemen, mocht iemand het verhaal nog willen opbiechten, dan zouden ze het best het geld nog niet hebben uitgegeven. Dus heb ik (samen met Pier, mijn buurman -om een objectieve getuige van het gesprek te hebben) hen beiden geconfronteerd met de situatie. Beiden waren totaal aangeslagen en ontdaan van dit nieuws en ontkenden natuurlijk. Ik heb ze verteld dat ik hen twee dagen de tijd geef om alsnog het bedrag terug te betalen, voor ik de politie erbij zou halen. Ik vertelde ze dat ik, vooral ook omdat dit gaat over geld van mijn werk, het zal moeten aangeven bij de politie, mocht ik binnen de twee dagen geen geld terugzien. Ik beloofde dat ik dit intern wilde proberen op te lossen omdat ik weet hoe weinig rechten verdachten hier hebben, en hoe vreselijk de politie met hen om zal gaan. Ik ken hierover verschillende verhalen van mensen die dit eerder hebben meegemaakt.

De huishoudster zelf raadde me aan om het hoofd van de bewaking (Boyd) van de compound erbij te halen, om hen beide te ondervragen. Zij heeft hem gebeld en samen met een afgevaardigde van mijn huisbaas kwamen zij voor een gesprek. Beiden heb ik gevraagd om dit vertrouwelijk te houden, aangezien ik nog niet wist of ik het zou aangeven en ik vooral ook niet wilde dat als een van beiden (of zelfs beiden) onschuldig waren, zij hierover hun baan zouden verliezen. Boyd wist nog aardig wat naar boven te halen, maar helaas geen bekentenis.

Na afloop sprak ik hem nog aan op wat er gaat gebeuren als ik aangifte zou doen. Aangezien hij zelf bij de politie heeft gezeten heeft hij me dat exact uitgelegd. Ten eerste worden beide verdachten een nacht in de cel gegooid en behoorlijk heftig verhoord. Gezien de grote hoeveelheid geld waar het omgaat zal dit niet zachtzinnig zijn (stel je voor, voor een gemiddelde werker hier gaat het om zo’n 2 jaarlonen!). Als daar niets uitkomt worden de families van beide verdachten verhoord. Dan zal er volgens hem bijna altijd een schuldige worden aangewezen, of ze nu wel of niet voldoende bewijs hebben en er wel of niet andere mogelijkheden zijn waar de diefstal heeft kunnen plaatsvinden. Als ze het niet zeker weten, is het ook zeer waarschijnlijk dat beiden schuldig bevonden worden en lang zullen moeten zitten. Het vervelende is dat op het moment dat ik het uit handen geef aan de politie, ik het niet kan terugdraaien.

Daar ben ik enorm van geschrokken. Het betekent dus , als de waarheid niet naar buiten komt, er een hele grote kans is dat een onschuldige vreselijk verhoren zal moeten ondergaan en waarschijnlijk zelfs voor lange tijd opgesloten wordt. Nu is mijn persoonlijk morele overtuiging dat het onmogelijk moet zijn om een onschuldige op te sluiten en al helemaal niet als het bewijs allemaal zo wankel is.
Bovendien betekent dit natuurlijk ook nog eens dat beide families een drama zullen moeten doormaken. Ze zijn nu al door een hel aan het gaan, omdat ze beiden denken dat ik hen zal aangeven bij de politie.

Ik kan onmogelijk meewerken aan een situatie waarin een onschuldige wordt aangeklaagd, ook al is daarmee ook de schuldige opgepakt. Ik vind het niet humaan, nog los van het feit dat ik het afgelopen jaar erg gesteld ben geraakt op beiden. Jarenlang heb ik meegedaan aan handtekeningen acties van Amnesty international en ik kan en wil dit dus niet voor mijzelf rechtvaardigen. Ook doe ik dit werk, omdat ik de mensen hier een betere toekomst wil geven (hoe bescheiden mijn eigen bijdrage hier dan ook in is) en niet om het kapot te maken.
Ik begrijp wat dit betekent. VVOB zal een politierapport nodig hebben om het geld te rechtvaardigen. Dus heb ik besloten dat ik eerder bereid ben het gestolen bedrag zelf te betalen, dan aangifte te doen.

De onzekerheid over de mensenrechten heb ik niet alleen van horen zeggen, het is een probleem waar Zambia mee te kampen heeft volgens mensenrechten organisaties. Op het moment dat ik dit schrijf is er zelfs toevallig een heel tv programma gewijdt aan de vreselijke condities in gevangenissen en het gebrek aan adequate bewijsvoering.

Ik heb eens wat onderzoek gedaan en adviezen gevraagd (dank Hansje). Volgens het Human Rights Report over Zambia concludeert de nationale mensenrecht commissie:

‘Zambia Police Service - Despite being charged with the responsibility to ensure protection of human rights, the Police Service is often a major violator of human rights. Some of the worst human rights abuses such as torture and extra-judicial killing of suspects have been committed by police officers, and these have been widely condemned by human rights defenders. Other common human rights abuses by the officers include false arrests, illegal and over detention without trial.’

Verder blijkt uit het Human Rights Report 2008, van de US Department of State over Zambia (http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/af/119031.htm):
‘Torture and Other Cruel, Inhuman, or Degrading Treatment or Punishment
The constitution prohibits such practices; however, police frequently used excessive force including torture when apprehending, interrogating, and detaining criminal suspects or illegal immigrants. In 2006 the government's Human Rights Commission (HRC) reported that torture was prevalent in police stations, noting that "police officers continue to rely on torture as an interrogation technique. Authorities also detained, interrogated, and physically abused family members or associates of criminal suspects in attempts to identify or locate the suspects... According to human rights groups, police occasionally demanded sex from female detainees as a condition for their release. There also were reports that police officers raped women and young girls while they were in custody…. Prison conditions were poor and life threatening. An inefficient judiciary delayed court proceedings and exacerbated overcrowding... Lusaka Central Prison, which was designed to accommodate 200 prisoners, held more than 1,500, forcing some inmates to sleep sitting upright. Poor sanitation, inadequate medical facilities, meager food supplies, and lack of portable water resulted in serious outbreaks of dysentery, cholera, and tuberculosis, which were exacerbated by overcrowding.
Prisoners routinely complained that authorities denied them access to medical care as provided for by law. Failure to remove or quarantine sick inmates and the lack of infirmaries at many prisons resulted in the spread of airborne illnesses such as tuberculosis, leading to prisoner reinfection and death. Drugs to combat tuberculosis were available but the supply was erratic. Many prisoners were malnourished because they received only one serving of corn meal and beans per day, called a "combined meal" because it represented breakfast, lunch, and dinner. The HIV/AIDS prevalence rate in prisons was estimated at 27 percent. Antiretroviral treatment (ART) was available to some prisoners with HIV/AIDS; however, poor nutrition often rendered ART ineffective.’
Voor de niet engels sprekenden, in het kort komt het erop neer dat er sprake is van grove schending van de mensenrechten door mishandeling, onterechte veroordelingen, overbevolking van de gevangenis, slechte sanitaire voorzieningen, uitbraak van ziektes, beperkte toegang tot behandeling en medicijnen, een maaltijd per dag en zelfs verkrachting en moord worden gerapporteerd. Dat is niet niks. Mijn huishoudster is ook nog eens HIV positief, als zij lange tijd zou moeten zitten dan zouden zelfs al had ze toegang tot medicatie, deze niet werken door slechte voeding.

Ik probeer voor mezelf nog te bedenken of ik het niet allemaal overdrijf en dat het waarschijnlijk allemaal helemaal niet zo erg zal zijn, maar ik kan me er niet overheen zetten dat het zou kunnen dat iemand onschuldig veroordeeld wordt. Zelfs voor de schuldige vind ik deze praktijken onmenselijk.

De vraag die ik mezelf heb gesteld is of ik de verantwoordelijkheid op me kan nemen om minstens een onschuldige bloot te stellen aan dergelijke misstanden. En het antwoord daarop is eigenlijk heel eenvoudig, Nee dat kan ik niet!

Ik ben nu nog wel van alles aan het proberen. Zondag had ik een goed gesprek met Boyd. Boyd is bereid om als prive detective voor me aan de slag te gaan (hij doet dat ook voor zijn beroep). En dat doet hij zomaar voor niets (enkel en alleen transport, en wat beltegoed). Hij snapt dat ik al veel geld heb verloren en heeft blijkbaar het hart om me te willen helpen. Gelukkig ken ik iemand die bevestigt dat hij een goede man is. Als hij erachter komt kan hij natuurlijk wel een goede beloning verwachten. Het gaat om zoveel geld, dat we hopen dat vroeg of laat de dader door de mand valt. Want hij zal het geld vast en zeker gaan uitgeven. Nooit gedacht dat ik nog eens een prive detective in de arm zou nemen.

Hmm, vertrouwen is heel duur, maar erger nog, pijnlijk.